Ondertussen bevinden we ons alweer 8 weken in een, nu iets lossere, intelligente lockdown. Met dagelijks de gebruikelijke berichtgeving: hoe staan we ervoor, wat zijn de volgende stappen en hoe kunnen we hieruit komen? Tussen al die artikelen is ‘Hoe onze obsessie met efficiëntie ons kwetsbaar maakt voor onwaarschijnlijke gevaren’ verfrissend. Daarin legt hoogleraar wiskunde Bert Zwart (TU Eindhoven), specialist in extreme value theory (studie van extreme, zeldzame gebeurtenissen), uit waarom de gerichtheid op efficiëntie gevaarlijk kan zijn:

‘Kijk’, zegt Zwart. ‘Ik ben hoogleraar wiskunde. Ik hou van cijfers, ik hou van optimaliseren. Het probleem is alleen dat dat vaak niet goed kan, want sommige dingen zijn niet of nauwelijks meetbaar. Dan is voorspellen op basis van historische data zinloos.’

Toch ziet hij het overal. In het bedrijfsleven, in de zorg, bij de overheid; er wordt bezuinigd vanuit het valse vertrouwen dat de toekomst min of meer lijkt op het recente verleden. Maar, zegt Zwart, als de toekomst een keer tegenvalt, als zich een extreme value voordoet, kan de schade enorm zijn.

De vraag is hoe we ons als maatschappij beter kunnen instellen op zeldzame, ontwrichtende gebeurtenissen (“zwarte zwanen”) zoals het coronavirus. Zwart denkt dat we er minder vanuit moeten gaan dat het verleden een goede voorspeller is van de toekomst. We zullen ons meer op de mogelijke gevolgen van zwarte zwanen dan op oorzaken moeten gaan richten.

  1. Door zwakke plekken in kaart te brengen. Om vervolgens alvast ‘asymmetrische reactieve maatregelen’ te treffen die in de toekomst een groot/duur probleem kunnen oplossen.
  2. En door op bepaalde terreinen meer inefficiëntie toe te staan. Bijvoorbeeld in sommige productieketens, of door te diversificeren qua software-gebruik in vitale sectoren.

Dat kan op meer vlakken helpen:

De risico’s van standaardisatie, centralisatie, optimalisatie, efficiëntie – in Bert Zwarts hoofd komt dat overal terug. ‘Neem onze natuur, onze bomen’, zegt hij. ‘In het buitenland staat bomen veelal kriskras door elkaar. Wij hebben van die keurige lanen met dezelfde bomen op dezelfde afstanden van elkaar. Ja, daar is de eikenprocessierups natuurlijk gek op. Diversificeren is beschermend.’